احکام معلولین ذهنی
تعریف معلول ذهنی از نظر فقه و شرع
افراد معلول ذهنی به افرادی گفته می شود که در آن ها کارکرد ذهن در عملکرد، ادراک، داوری ها و تصمیم گیری ها دچار مشکل است. از نظر فقیهان افراد دارای معلولیت ذهنی درجه بندی هایی دارند.
در منابع فتوایی آیت الله سیستانی و در احکام معلولین ذهنی از واژه هایی مانند مجنون، دیوانه، غفلت، غافل، ممیز، تمییز، تشخیص، بلوغ فکری، عقل، تعقل، معلول ذهنی، سفه، سفیه، بیمار روانی، بیمار روحی، عمد، تعمد، اختیار، خوابیدن، بی اختیار، بی هوش، هوش، اشتباه کاری، خوف، ترس، علم، جهل، ناتوان ذهنی، مفلس وافلس استفاده شده است که تمام این عبارات به نوعی با معلولیت ذهنی ارتباط دارند.
لازم است ذکر کنیم که منابع فقهی با منابع روانشناسان و با فرهنگ عمومی مردم تفاوت دارد. در فرهنگ عمومی و تخصصی روانشناسی از واژه های افسردگی، اطمینان به آینده، اضطراب، ترس، اعتماد به دیگران، روی پای خود ایستادن و استقلال و … استفاده می شود که این کلمات در فقه کاربردی ندارد.
برخی احکام معلولین دهنی
احکام معلولین ذهنی مربوط به قرآن کریم
آیا مس قرآن توسط فرد دیوانه که وضو ندارد حرام است؟
پاسخ: ” جلوگیری بچه و دیوانه از مس خط قرآن واجب نیست، ولی اگر مس نمودن آنان بی احترامی به قرآن باشد باید از آن جلوگیری کرد. اگر مس قرآن باعث نجس شدن یا پاره شدن آن شود، باید از ان جلوگیری کرد. برای آموزش به کودکان می توان قرآن را به دست آنان داد، هرچند بدانند بدون وضو و غسل است. حتی گرفتن انگشت کودک و گذاشتن روی آیات قرآن جایز است”
مس قرآن توسط دانش آموزان کم توان ذهنی که وضوی آن ها کامل نیست چه حکمی دارد؟
پاسخ: “جلوگیری بچه و دیوانه از مس قرآن واجب نیست، ولی اگر مس آنان بی احترامی به قرآن باشد باید از آن اجتناب کرد”
اگر خط و ورق قرآن توسط فرد معلول ذهنی نجس شود، چه کنیم؟
پاسخ: “نجس کردن خط و ورق قرآن حرام است و زود آن را آب بکشید”
سوالات احکام معلولین ذهنی مربوط به بلوغ، و تکلیف و تقید در معلولین ذهنی
افراد عقب مانده ذهنی از نظر عقل و درک گاها مانند کودکان 12 ساله هستند. آیا تکلیف شرعی از آنان ساقط میشود؟
پاسخ: ” اگر دیوانه نباشند و درک داشته باشند مکلف اند”
دختری دارم که معلول ذهنی است و عادت ماهانه شده است. آیا به هنگام غسل حیض، من میتوانم به جای او نیت کنم؟
پاسخ: “اگر مسائل را درک نمی کند، تکلیفی بر عهده او نیست. اگر متوجه می شود که دارد غسل حیض انجام میدهد، برایش کافی است. زیرا نیت چیزی نیست که حتما به زبان بیاورد و یا از قلبش بگذراند”
دختر کم توان ذهنی دارم که رشد جسمی سریعی دارد و دچار بلوغ زودرس شده است. آیا قبل از رسیدن به 9 سالگی به سن بلوغ شرعی می رسد؟
پاسخ: “خیر. سن بلوغ شرعی دختران، تمام شدن 9 سال قمری است”
سوالات مربوط به طهارت و نجاست و تخلی
پسرم کم توان ذهنی است. قدرت استبرا دارد اما استبرا نمی کند. اگر رطوبتی از او خارج شود پاک است؟
پاسخ: ” نجس است”
سوالات مربوط به وضو
خواهرم معلول جسمی است و کارهای وضو را پشت سر هم انجام می دهد اما به خاطر تاخیر و یا گرمی هوا، قبل از تمام شدن وضو ، بعضی نقاط خشک می شود. این وضو چه حکمی دارد؟
پاسخ: ” وضوی او صحیح است”
سوالات مربوط به نائب گرفتن
بعضی از افراد قطع نخاع باید برای وضو گرفتن از دیگران کمک بگیرند. آیا این نایب می تواند غیر بالغ باشد؟ اگر بچه غیر ممیز باشد چگونه است؟ آیا هر دو باید نیت کنند؟
پاسخ: “اگر شستن و مسح با دست معلول باشد نیت را او می کند. در این صورت کمک می تواند کودک غیر ممیز باشد. اگر با دست کمک کار است باید احتیاطا هر دو نیت نمایند و کمک کار باید بالغ باشد و غیر بالغ کافی نمی باشد.
سوالات مربوط به تیمم
اگر معلول ترس از این داشته باشد که آب وضو یا غسل برای او ضرر داشته باشد آیا می تواند تیمم کند؟
پاسخ: ” اگر ترس داشته باشد و یااحتمال بدهد که با آب مریض می شود، می تواند تیمم کند.”
سوالات مربوط به غسل
اگر در بین غسل حدث اصغر( چیزی که باعث باطل شدن وضو می شود) از فرد کم توان ذهنی یا معلول اتفاق بیافتد، غسل او چه حکمی دارد؟
پاسخ: “لازم نیست که غسل را رها کرده و غسل دیگری بگیرد. غسل خود را تمام کند و بنابر احتیاط یکبار هم وضو بگیرد”
اگر فرد معلول بعد از غسل بفهمد که جایی از بدن را نشسته است.اما نمی داند کجای بدنش است. حکم چیست؟
پاسخ: ” باید دوباره غسل کند”
سوالات احکام معلولین ذهنی مربوط به وجوب نماز
ایا خواندن نماز بر فرد کم توان ذهنی که به شرعی رسیده واجب است؟
پاسخ: “بله واجب است. مگر این که کند ذهنی او به حدی باشد که نداند نماز چیست”
سوال احکام معلولین ذهنی مربوط به مکان نمازگزار
نماز خواندن در زمین کسی که دیوانه است چه حکمی دارد؟
پاسخ: “اگر بدانید که مالک صغیر یا دیوانه است و یا گمان کنید که او شاید راضی نباشد، احتیاط لازم آن است که در آن جا نماز نخوانید.”
سوالات احکام معلولین ذهنی مربوط به رکوع
اگر فرد آسیب دیده یا معلول در رکوع آرام نمی گیرد نمازش چه حکمی دارد؟
پاسخ: “نمازش صحیح است اما باید پیش از آن که از حالت رکوع خارج شود، ذکر واجب« سبحان الله ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه« سبحان الله» را بگوید”
اگر فرد ناتوان جسمی حرکتی نتواند تعادل خود را حفظ کند و نتواند به اندازه کافی برای رکوع خم شود، تکلیف چیست؟
پاسخ: “باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند. اگر حتی بعد از تکیه هم نتواند رکوع کند، باید به اندازه ای که در عرف به آن رکوع گفته شود، خم شود و اگر به این میزان نیز نتواند. فقط سرش را خم کند”
اگر معلول یا مریض در بین نماز از ایستادن و یا نشستن عاجز شود، چه باید بکند؟
پاسخ: ” باید بخوابد و تا وقتی بدنش آرام نگرفته است از گفتن ذکر های واجب اجتناب کند”
سوالات احکام معلولین ذهنی مربوط به نماز قضا
اگر پسر بزرگتر در زمان فوت پدر نابالغ یا دیوانه باشد، وقتی بالغ یا عاقل شد، بر او واجب است که نمازهای پدر را قضا کند؟
پاسخ: “خیر”
ادامه این مبحث را در قسمت دوم بخوانید.
